თუ ამ სტატიას კითხულობ, დიდი ალბათობით იცი, რომ ენდომეტრიოზი ქრონიკული დაავადება. ალბათ უკვე საკუთარ თავზეც გამოცდილი გაქვს მკურნალობის მედიკამენტური მეთოდები ან/და დაუსრულებელი ოპერაციები და მინიმუმ მოსმენილი გექნება, რომ ამ დაავადების მკურნალობის მთავარი ხაზი სიმპტომების მართვაზე გადის. ისიც გეცოდინება, რომ თითოეული ჩვენგანის ენდომეტრიოზი სხვადასხვა სირთულისაა, თუმცა რაც ყველას საერთო გვაქვს ეს არის კითხვა:
როგორ ვიცხოვრო ამ დაავადებით და რა შემიძლია მე თვითონ დამოუკიდებლად გავაკეთო ცხოვრების მაღალი ხარისხის შესანარჩუნებლად.
პირადი გამოცდილებით, კვება და ფიზიკური დატვირთვა, ორი ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია იმისათვის, რომ დავძლიოთ აუტანელი დაღლილობის შეგრძნება, მუდმივი შებერილობის შეგრძნება, ვებრძოლოთ უხასიათობას, შფოთვას/დეპრესიას, ენდო-ს სხვა მრავალ სიმპტომს და ბევრი რომ არ გავაგრძელო, უბრალოდ ვიყოთ მაქსიმალურად საუკეთესო ფიზიკურ თუ ემოციურ მდგომარეობაში.
მე და ენდოს 10 წელზე მეტი ხნის თანაცხოვრება გვაკავშირებს. ამ პერიოდში შესწავლილი მაქვს ჩემთვის გასაგებ უცხო ენებზე დაწერილი ალბათ ყველა სტატია თუ წიგნი. ამჯერად ვეცდები გაგიზიაროთ ინფორმაცია იმ რჩევების შესახებ, რაც აღიარებულია როგორც ენდოს მართვის შედარებით ეფექტურ საშუალებად, ასევე, ცოტა საკუთარი გამოცდილებაც დავამატო.
კვების რეჟიმის შერჩევისას გასათვალისწინებელია, რომ ხშირად ენდომეტრიოზი ერთადერთი დაავადება არ არის რაც გვაწუხებს. ამიტომ მნიშვნელოვანია საკუთარი რეალობის გათვალისწინებით ინდივიდუალურად და კომპლექსურად მივუდგეთ ამ პროცესს. ხშირად, საკვები, რომელიც დადებითად მოქმედებს ერთ დაავადებაზე, არ არის რეკომენდირებული მეორისთვის. ჩემს შეთხვევაში მიწევს გავითვალისწინო შემდეგი პრობლემები: ლიმფური უკმარისობა (ორგანიზმში სითხის მიმოქცევის დარღვევა), საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის პრობლემები, ლაქტოზის აუტანლობა ალერგია-უტიკარია (ჯერ ვერ დავადგინე რა იწვევს), არითმია და კუჭნაწლავის ქრონიკული პრობლემები.
დავიწყოთ თავიდან, ადეკვატური კვებითი რეჟიმი (ვიხმარდი სიტყვა დიეტას, მაგრამ ეს სიტყვა ავტომატურად ნეგატიურად გვატრიგერებს ყველას) ხელს უწყობს:
- ციკლის დროს ტკივილის შემსუბუქებას;
- მენსტრუალური კრამპების (სპაზმების) შემსუბუქებას;
- ორგანიზმში ანთებითი პროცესების შემცირებას;
- ესტროგენის დონის შემცირებას;
- ენერგიის დონის დარეგულირებას;
- იმუნიტეტის ამაღლებას;
- კუჭის მიკროფლორის გაჯანსაღებას.
მიზეზი თუ რატომ მოქმედებს ნეგატიურად გარკვეული საკვები, ძირითადად გამოწვეულია იმ ქიმიური რეაქციისგან, რასაც ამ საკვების შემადგენელი ნაწილები იწვევს იმ შემთხვევაში თუ გვაქვს ენდომეტრიოზი.
რეკომენდირებულია, ისე დავგეგმოთ კვება, რომ შევიკავოთ თავი ორგანიზმში ანთებითი პროცესების გამომწვევი საკვებისგან (ე.წ. Inflammatory foods), რომელიც ამწვავებს ენდოს სიმპტომებს. ძირითადი ჯგუფებია:
- წითელი ხორცი;
- შაქარი და შაქრის შემცველი პროდუქტები;
- ხორბლის და ხორბლის ფქვილის შემცველი პროდუქტები;
- რძის პროდუქტები;
- ტრანსცხიმები.
პირადი გამოცდილებით, ბელგიელი ექიმის რეკომენდაციით, მესამე ოპერაციის შემდეგ დავიწყე კვების რეჟიმის მაქსიმალურად დაცვა. ჩემს შემთხვევაში, იმ პერიოდში ბრუსელში, ბელგიაში ცხოვრებამ ძალიან გამიმარტივა საქმე, წითელი ხორცის ნაცვლად ბედნიერად მივირთმევდი თევზეულს და ზღვის პროდუქტებს, რომლებიც ძალიან ხელმისაწვდომი ფასის გახლდათ. ასევე, ძალიან დიდი არჩევანი მქონდა მიმეღო ისეთი რძის პროდუქტები, რომლებიც სპეციალურად ლაქტოზის აუტანლობის მქონე ადამიანებისათვის არის შექმნილი და აშ.
არ შემიძლია მეცნიერულად ვამტკიცო პირდაპირი კავშირი, მაგრამ ამ კვების რეჟიმის დაცვისას საგრძნობლად შემიმცირდა სიმპტომები ციკლის დროს და ახალი წარმონაქმნების რეციდივი მქონდა მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდგომ.
ამ რეჟიმის სრულად და მუდმივად დაცვა წარმოუდგენელია, განსაკუთრებით საქართველოში. ჩემი გამოცდილებით, მთავარია არ დაგვავიწყდეს, რომ კვება მნიშვნელოვანია და ისე მოვირგოთ რაციონი, რომ მისი დაცვა შევძლოთ ხანგრძლივად და ვაქციოთ ჩვენი ცხოვრების სტილად.
გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ საკვების გარკვეული ჯგუფის სრულად ამოღება იწვევს ბევრი ნივთიერების დეფიციტს, რაც ჩემს შემთხვევაში ვერ გავითვალისწინე. მაგალითად, რადგან თითქმის არ ვჭამ წითელ ხორცს (გარდა იმისა, რომ ზოგადად რეკომენდირებული არ არის ენდოს დროს, მე უბრალოდ ვერ ვინელებ), ამან გამოიწვია რკინის მწვავე დეფიციტი და ანემია. დამატებით, რადგან ცილის შემცველ ბევრ პროდუქტს ვერ ვიღებ მათ შორის ხაჭოს, ყველს და ა.შ. ეს ხელს უშლის კუნთის განვითარებას, რაც თავის მხრივ ართულებს ხერხემლის და სახსრების პრობლემებს. თუ გაქვთ შებერილობა, ხილის და ბოსტნეულის დიდი ნაწილიც ასევე არ არის რეკომენდირებული. თუ ალერგია გაქვთ და ჩემსავით ვერ დაადგინეთ რომელ საკვებზე, პერიოდულად ფერადი პროდუქტის ამოღება მოგიწევთ და ა.შ. შეიძლება ერთობლიობაში მაგნიუმ კალიუმის დეფიციტიც გამოიწვიოს.
ლოგიკურად მივდივართ კითხვამდე – აბა რა ვჭამოთ?
1. პირველ რიგში აუცილებელია ჩამნაცვლებელი საკვების სიის შედგენა. მაგალითად:
- წითელი ხორცის ნაცვლად – ცილოვანი და რკინის შემცვლელი საკვები – ქათმის და ინდაურის ხორცი, თევზი, კვერცხი, მცენარეული ცილის შემცველი პროდუქტები (პარკოსნები(მაგ. ლობიო, ოსპი, ბარდა), კინოა, სოის მოეკიდეთ სიფრთხილით, რთული მოსანელებელია ზოგჯერ), ასევე პროტეინის ფხვნილი (თუ ვარჯიშობთ განსაკუთრებით გამოგადგებათ, თუმცა დოზირება გაზარდეთ ფრთხილად, დიდი რაოდენობით მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს ყაზბობა);
- რძის პროდუქტების ნაცვლად (ჩემთვის ყველაზე რთული იყო ყველის შემცირება/ამოღება) – მცენარეული რძის პროდუქტები (შვრიის რძე, ბრინჯის რძე (გაფრთხილება შეიძლება გამოიწვიოს ყაზბობა), ნუშის და სხვადასხვა თხილეულის რძე). ეს პროდუქტები საკმაოდ ძვირია, მაგრამ შეგიძლიათ მარტივად სახლში დაამზადოთ თუ გაქვთ ბლენდერი (პროპორციები ჯობია დაგუგლოთ, საჭიროა მხოლოდ კონკრეტული პროდუქტი და წყალი). თხის ყველის მიმართ ვისაც მიმღებლობა გაქვთ, შედარებით უწყინარია ლაქტოზის აუტანლობის დროს, თუმცა ძვირია.
- შაქრის და შაქრის შემცველი პროდუქტების ნაცვლად – შეგიძლიათ დაიწყოთ ნეკერჩხლის, ავაგას და მსგავსი ბუნებრივი შაქრის შემცველი სიროფებით ჩანაცვლება. თუ არ გაქვთ ალერგია, შეგიძლიათ გამოიყენოთ ნატურალური თაფლი. თუ მიღებულ კალორიებს აკონტროლებთ, მაშინ გაითვლისწინეთ, რომ ამ პროდუქტებსაც შაქრის შემცველობის გამო, მაღალი კალორიულობა აქვთ და ჩვეულებრივი ნახშირწყლებია. ასევე, ტკბილზე მოთხოვნის დაკმაყოფილების ძალიან კარგი გზაა ხილის ჩირები (ამ შემთხვევაშიც ყურადღება მიაქციეთ დოზებს), განსაკუთრებით ფინიკი. ამ პროდუქტების გამოყენებით შეგიძლიათ ბევრი ჯანსაღი ტკბილეულის სახლში მარტივად დამზადება (მაგალითად ავოკადო+რომელიმე სიროფი+კაკაო=ჯანსაღ ნუტელას).
- ხორბლის ფქვილის შემცველი პროდუქტების ნაცვლად – ეცადეთ ხორბლის ფქვილისგან დამზადებულ პროდუქტებს მოერიდოთ, ენდოს დროს ძირითადად აშუპებს. თუ პურს ვერ ელევით, მაღაზიებში უკვე არის ბევრი სახეობის პურეული, მაგალითად სელის პური. სიმინდის ფქვილს რაც შეეხება, ენდოს დროს ცალკე რეკომენდაცია არ შემხვედრია, უბრალოდ სიმინდი ბერავს და რთულია მონელება. ე.წ. ჩვეულებრივი მაკარონის ნაცვლად, შეგიძლიათ მიიღოთ მუხუდოს, წიწიბურის და სხვა პარკოსანთა ბაზაზე დამზადებული მაკარონი.
- ცხიმების ნაცვლად – ეცადეთ მიიღოთ მცენარეული ცხიმი, ზეითუნის და ქოქოსის ზეთი, ასევე, სასარგებლოა ერბოც (მონელებას უწყობს ხელს). თუ მამაპაპური ერბოს გემო არ გიყვართ, გააკეთეთ თქვენით სახლში მაღალი ხარისხის კარაქისგან (ძალიან მარტივად მზადდება, შეგიძლიათ ნახოთ ინტერნეტში). თხილეული ასევე ძალიან კარგი წყაროა ჯანსაღი ცხიმის, თუმცა აქაც დოზირება აუცილებელია, ძალიან კალორიულია. თხილეული ასევე ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას, რადგან ასევე შეიცავს ბოჭკოს.
დამატებით – შებერილობის/მოუნელებლობის პრობლემისას:
- ბოსტნეული – ჯობია მიიღოთ უფრო მოხარშულ/მოთუშული, ვიდრე ცოცხალი (ორგანიზსმს უჭირს მონელება);
- ხილი – კენკროვანი ხილი ნაკლებად ბერავს, მოერიდეთ ციტრუსს თუ გაქვთ რეფლუქსი. მე პირადად დღეში ერთ ვაშლს (მონელებისთვის) და ერთ ბანანს (მაგნიუმი) მაინც ვიღებ.
- დამატებითი უჯრედისი (საკვები ბოჭკო) – ეცადეთ ყოველდღიურად მიიღოთ საკვები ბოჭკო, რაც ეხმარება მონელებას: ჩიას მარცვალი, სელის მარცვალი, შვრიის დაცეხვილი ფანტელები, ქატო, ფსილიუმი. შეგიძლიათ დაამატოთ ფაფაში, შეიქებში, იოგურტში,მცენარეულ რძეში და აშ. თუ ორგანიზმი არ არის მიჩვეული, ყურადღება მიექციეთ დოზირებას.
2. შემდეგ განსაზღვრეთ რა რაოდენობის ნახშირწყლის, ცხიმის და ცილის მიღება გჭირდებათ თქვენი რეალობიდან გამომდინარე (წონის კლება, ვარჯიში, და ა.შ) და ეს რაოდენობები ზემოთ ჩამოთვლილი პროდუქტებიდან მიიღეთ.
ჩემი გამოცდილებით, მთავარია ისე კვება, რომ ენერგია თანაბრად გქონდეთ მთელი დღის განმავლობაში. ასევე ვარჯიშის დღეებში უფრო მეტ ნახშირწყალს ვიღებ (მე დილით ვვარჯიშობ) ვიდრე ვარჯიშისგან დასვენების დღეებში (დიდი რაოდენობით ნახშირწყალი ორგანიზმში აკავებს სითხეს).
არ იფიქროთ, რომ მუდმივად ასე ვიკვებები, როგორც უკვე ვთქვი, ამას განსაკუთრებული დისციპლინა სჭირდება. მე პირადად ვცდილობ ძირითადად 80/20 (ჯანსაღი/რაც არ მეჭმევა მაგრამ მინდა) პრინციპით ვიკვებო. ასევე დღესასწაულებზეც ძირითადად ყველაფერს მივირთმევ, რადგან იშვიათია ასეთი გამონაკლისები წლის განმავლობაში. ასევე, პმს დროს, აღარ ვზღუდავ ნახშირწლების მიღებას, რასაც ორგანიზმი ითხოვს ვჭამ ყველაფერს და მერე ვაბალანსებ შემდეგ ციკლამდე.
მოგიწევთ ბევრი კვება და ბევრი ექსპერიმენტი დააკავშიროთ ერთმანეთთან, რათა მიხვიდეთ თქვენი ორგანიზმისთვის საჭირო და სასურველ კვებით რეჟიმამდე.
პ.ს. აღნიშნული სტატია მოიცავს ერთი ადამიანის გამოცდილებას, რომლის განზოგადებაც არ არის რეკომენდებული და უმჯობესია ნებისმიერი კვების რაციონი შეირჩეს ინდივიდიალურად.